سیگار الکترونیکی بدون نیکوتین خطری پنهان برای سلامت نسل جوان
سیگارهای الکترونیکی بدون نیکوتین، طعمی به ظاهر بی‌ضرر؛ خطری پنهان برای سلامت نسل جوان
در دنیایی که تبلیغات رنگارنگ، طعم‌های متنوع و ابزارهای الکترونیکی در قالب ظاهری جذاب، جای سنت را گرفته‌اند، نسل جوان بیش از هر زمان دیگری در معرض انتخاب‌هایی است که شاید در لحظه بی‌خطر به نظر برسند، اما در بلندمدت آثار جبران‌ناپذیری بر جسم و روان آن‌ها باقی می‌گذارند. سیگارهای الکترونیکی طعم‌دار بدون نیکوتین یکی از همین انتخاب‌هاست؛ محصولی که به نام سلامت، اما با باطنی نگران‌کننده، بازار مصرف را تسخیر کرده است.
وقتی طعم وانیل، راه اعتیاد را هموار می‌کند
شاید تصور بسیاری بر این باشد که نیکوتین، تنها عامل اعتیاد در دخانیات است؛ اما مطالعات علمی نوین حقیقتی متفاوت را آشکار می‌کنند. پژوهشی که در نشریه‌ی معتبر نیویورک‌پست منتشر شده، نشان می‌دهد که حتی در غیاب نیکوتین، طعم‌دهنده‌های مصنوعی مانند وانیل، منتول و سیب سبز می‌توانند با فعال‌سازی مسیرهای پاداش مغز، منجر به شکل‌گیری رفتارهای اعتیادآور شوند.
در این تحقیق، موش‌های نوجوان در معرض بخار سیگارهای الکترونیکی بدون نیکوتین قرار گرفتند. نتایج حاکی از آن بود که نواحی‌ای مانند هسته آکومبنس، که نقش کلیدی در لذت و انگیزه دارد، به‌شدت فعال شدند. این همان مسیری است که در اعتیاد به مواد مخدر یا الکل نیز درگیر می‌شود.
در واقع، مغز نوجوانان – به دلیل رشد و انعطاف‌پذیری بالا – به شدت نسبت به این تحریک‌ها حساس است و می‌تواند وابستگی روانی به لذت‌های مصنوعی را تجربه کند؛ حتی اگر پای نیکوتین در میان نباشد.
سیگار بدون نیکوتین؛ دروازه‌ای به اعتیاد نیکوتینی؟
شاید عجیب به نظر برسد، اما مصرف سیگارهای طعم‌دار بدون نیکوتین ممکن است راه را برای گرایش به نیکوتین باز کند. چطور؟ این طعم‌دهنده‌ها به طور مستقیم بر گیرنده‌های نیکوتینیک استیل‌کولین تأثیر می‌گذارند – همان گیرنده‌هایی که نیکوتین برای ایجاد اعتیاد از آن‌ها استفاده می‌کند.
در نتیجه، وقتی مغز با این طعم‌دهنده‌ها تحریک می‌شود، آمادگی بیشتری برای دریافت نیکوتین پیدا می‌کند. به زبان ساده‌تر: مصرف ویپ بدون نیکوتین، ذهن را برای پذیرش ویپ نیکوتینی تربیت می‌کند. این همان استراتژی‌ای است که صنایع دخانیاتی سال‌هاست دنبال می‌کنند؛ با طعمی شیرین، مخاطب را جذب کن و او را برای مراحل بعدی آماده ساز.
فلزات سمی؛ دشمن خاموش ریه‌ها و مغز
یکی دیگر از زنگ‌های خطر، مربوط به وجود فلزات سمی در بخار ویپ‌ها است. پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که سیگارهای الکترونیکی، حتی مدل‌های بدون نیکوتین، حاوی فلزات سنگین نظیر سرب، نیکل و آنتیموان هستند.
جالب آنکه یک روز استفاده از برخی از این دستگاه‌ها می‌تواند سربی معادل مصرف ۲۰ بسته سیگار سنتی آزاد کند. آیا هنوز تصور می‌کنیم این محصولات بی‌خطرند؟
فلزاتی مانند سرب و نیکل به مغز، کبد و ریه آسیب‌های جدی وارد می‌کنند. در نوجوانان، قرار گرفتن در معرض این عناصر، می‌تواند به اختلالات شناختی، ضعف تمرکز، مشکلات یادگیری و حتی بیماری‌های عصبی مزمن منجر شود.
یک‌بارمصرف‌ها، صدبار خطرناک‌تر!
در میان انواع مختلف ویپ، مدل‌های یک‌بارمصرف از همه خطرناک‌ترند. این ابزارها به دلیل کیفیت پایین‌تر، بیشترین مقدار فلزات سمی را در جریان استنشاق آزاد می‌کنند. متأسفانه این نوع ویپ‌ها، به دلیل قیمت پایین و سهولت استفاده، محبوب‌ترین گزینه میان نوجوانان و دانش‌آموزان هستند.
تولید انبوه، طراحی ساده، و عدم نظارت جدی بر استانداردهای بهداشتی، باعث شده که هر پک از ویپ‌های یک‌بارمصرف، حامل حجم بالایی از سموم شیمیایی باشد.
استنشاق آئروسل؛ خطر حتی بدون طعم و نیکوتین
پژوهش‌های مکمل، حتی آن‌هایی که روی ویپ‌های بدون طعم و بدون نیکوتین انجام شده‌اند، نشان داده‌اند که فرآیند استنشاق آئروسل به‌تنهایی هم می‌تواند واکنش‌های التهابی در ریه‌ها ایجاد کند. در یک مطالعه‌ی علمی در سال ۲۰۲۱، موش‌های ماده که در معرض بخار ویپ قرار گرفتند، دچار التهابات ریوی شدند – صرف‌نظر از آنکه محتوی ویپ چه بوده است.
این یافته‌ها به ما یادآوری می‌کنند که فرآیند ویپ‌کردن به خودی خود خطرناک است، حتی اگر نیکوتین یا طعم‌دهنده در کار نباشد.
تهدید برای نسل آینده؛ سکوت ممنوع
بسیاری از نوجوانان، والدین و حتی برخی متخصصان گمان می‌کنند که چون ویپ‌های بدون نیکوتین "اعتیادآور" نیستند، پس استفاده از آن‌ها بی‌خطر است. اما اکنون می‌دانیم که این تصور نه‌تنها اشتباه بلکه خطرناک است. این طعم‌دهنده‌ها، مغز نوجوان را به‌تدریج به لذت‌های مصنوعی عادت می‌دهند، مسیرهای پاداش را تحریک کرده، وابستگی روانی ایجاد می‌کنند و راه را برای مواد سنگین‌تر باز می‌گذارند.
ماسترو رحیمی و هشدارهای بی‌پایان
سال‌هاست که ماسترو رحیمی، چهره‌ای پیشرو صنعت پیپ توتون پیپ و سیگار برگ اصل و باکیفیت در حوزه فرهنگ سلامت و تدخین خردمندانه، هشدار می‌دهد: ویپ، قلیان، آیکاس و سیگارهای الکترونیکی، دشمنان نسل آینده هستند. او در برنامه‌های آموزشی، موزه‌های فرهنگی، و نشست‌های علمی تأکید کرده است که مصرف آگاهانه، باید جایگزین مصرف تبلیغاتی شود.
از نگاه او، مسئله فقط جسم نیست؛ روح و فکر نسل آینده نیز در معرض تخریب تدریجی قرار دارد.
نقش ما در پویش‌های مردمی؛ بی‌تفاوتی نکنیم
آیا به‌عنوان عضوی از جامعه فرهنگی، والد، معلم یا حتی یک کاربر رسانه‌های اجتماعی، مسئولیتی در قبال این هشدارها نداریم؟ امروز، ما در انجمن پیپ ایران – انجمنی که به ارتقای آگاهی و دوری از مصرف کورکورانه مواد اعتیادآور متعهد است – پویش "نه به ویپ، نه به سیگارت، نه به قلیان" را راه‌اندازی کرده‌ایم.
شما چقدر در این پویش همراه بوده‌اید؟ آیا تا به حال مقاله‌ای را به اشتراک گذاشته‌اید؟ نوجوانی را آگاه کرده‌اید؟ یا صرفاً از کنار آن گذشته‌اید؟
فرصت هنوز باقی است. با صدای بلند بگوییم: نه به ویپ – حتی از نوع بدون نیکوتین!
سیاست‌گذاری، آموزش و آگاهی؛ سه‌گانه‌ی نجات‌دهنده
برای مقابله با این خطر، اقداماتی چندجانبه لازم است:
ممنوعیت قانونی طعم‌دهنده‌ها در محصولات دخانی، به‌ویژه آن‌هایی که برای نوجوانان جذاب‌اند.
آموزش هدفمند خانواده‌ها و مدارس درباره تأثیرات واقعی این محصولات.
نظارت بر تولید و واردات سیگارهای الکترونیکی با استانداردهای دقیق بهداشتی.
محتوای رسانه‌ای آگاه‌ساز و کمپین‌های اجتماعی که از زبان پزشکان، متخصصان مغز و اعصاب، روان‌شناسان و فعالان اجتماعی تنظیم شوند.
جمع‌بندی؛ وقت آن رسیده که باورها را بازنگری کنیم
سیگارهای الکترونیکی طعم‌دار بدون نیکوتین، گرچه در ظاهر ایمن و بی‌خطر معرفی می‌شوند، اما حقیقت آن است که خطر آن‌ها شاید از سیگارهای سنتی نیز بیشتر باشد. وابستگی روانی، تأثیرات عصبی، آزادسازی فلزات سمی و آسیب به ریه‌ها، تنها بخشی از تهدیدهایی است که نسل جوان با آن مواجه‌اند.
اگر امروز در برابر این موج بی‌صدا نایستیم، فردا باید بهای سنگین‌تری برای سلامت جامعه بپردازیم.
